Badacze Wydziału Geografii i Geologii Uniwersytetu Jagiellońskiego chcą dowiedzieć się, jak narciarstwo zjazdowe wpływa na zmiany procesów i form rzeźby terenu w Tatrach. Swoje badania prowadzą w rejonie Kasprowego Wierchu, gdzie infrastruktura narciarska funkcjonuje od prawie 90 lat. Efektem ich prac będzie także lepsze zrozumienie cykli przyrodniczych i ich ochrona w tej części Tatrzańskiego Parku Narodowego.
Stały wzrost popularności narciarstwa zjazdowego przyczynia się do powstawania nowych ośrodków i rozwoju tych już istniejących. Jednym z głównych elementów środowiska przekształcanych w wyniku rozwoju stacji narciarskich jest rzeźba terenu. Podlega ona różnym zmianom, takich jak powstawanie nowych form terenu związanych z erozją na powierzchniach nartostrad, zniszczeniem szaty roślinnej, wyorywaniem skał podłoża czy zaburzeniem naturalnego funkcjonowania procesów geomorfologicznych.
- Problem zmian środowiska związanych z narciarstwem zjazdowym w literaturze naukowej nie jest nowy, ale zmiany w rzeźbie terenu nie są często poruszane. Najczęściej publikowane prace dotyczą zmian zbiorowisk roślinnych w obszarach nartostrad. Niewiele jest prac ujmujących problem zmian w naturalnym funkcjonowaniu procesów, zwłaszcza tych dotyczących przyrody nieożywionej. Największy brak wiedzy dotyczy obszarów wysokogórskich, położonych powyżej górnej granicy lasu, którym ze względu na największą podatność na zaburzenia naturalnych cykli przyrodniczych, na przykład na zmiany klimatyczne, powinno poświęcać się więcej uwagi - mówi Dawid Piątek z Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ, kierownik badań.
Prace w Tatrzańskim Parku Narodowym prowadzone są z wykorzystaniem zestawu zróżnicowanych metod badawczych. Podstawą jest wykonanie kartowania terenowego nartostrad oraz dolin, w których one nie przebiegają. Kartowanie to polega na pomiarach wielkości form rzeźby np. szerokości, długości i głębokości zagłębień w miejscu przejazdu ratraka przy niewystarczającej pokrywie śnieżnej. Pozyskane dane są wykorzystane w analizach statystycznych, które pokazują zachodzące zmiany w przebiegu naturalnych procesów, przykładowo erozji czy akumulacji w korycie potoku. Naukowcy z UJ wykonują także naziemne skanowanie laserowe i analizy w oprogramowaniu GIS, dzięki czemu wykażą, jak narciarstwo zjazdowe wpływa na krótkookresowe zmiany rzeźby terenu - pomiędzy okresem przed i po sezonie narciarskim.
Zdaniem Dawida Piątka, analizując zmiany w rzeźbie terenu rejonu Kasprowego Wierchu powodowane przez narciarstwo zjazdowe, należy zwrócić uwagę na dwa sposoby oddziaływania. Pierwszy to bezpośredni wpływ wynikający z przejazdów ratraków i narciarzy przy niewystarczającej miąższości śniegu. Ratraki powodują degradację stoku poprzez powstawanie zagłębień i niszczenie pokrywy roślinnej. - W 2023 roku zidentyfikowałem 247 takich miejsc. Formy powstałe od przejazdu ratraka poza usunięciem materiału ze stoku uaktywniają także dalsze procesy erozyjne występujące już naturalnie. Niestety z punktu widzenia degradacji środowiska formy te są często bardzo trwałe w czasie i nie ulegają zarastaniu. Aktualnie badania są na etapie obliczania objętości materiału erodowanego przez ratraki z wykorzystaniem wyników naziemnego i lotniczego skanowania laserowego. Dotychczas w literaturze nie opisywano jeszcze ilościowo skali takiej erozji - przekonuje naukowiec.
Drugi sposób oddziaływania jest pośredni i wynika ze zmiany przebiegu naturalnych procesów - z wydłużenia zalegania pokrywy śnieżnej i zmian w okresie roztopowym jako efekt ubicia śniegu przez ratrak. Przeprowadzone analizy statystyczne wskazują, że zmiana odpływu podczas roztopów oraz rozjeżdżanie powierzchni stoku przez ratraki spowodowało intensyfikację erozji wodnej w potokach w obszarze tras narciarskich.
- Prowadzone badania, mimo że projekt nie został jeszcze zakończony, jednoznacznie wskazują, że narciarstwo w rejonie Kasprowego Wierchu prowadzi do intensyfikacji erozji i degradacji powierzchni stoków. Należy podkreślić, że na Kasprowym Wierchu nie wykorzystuje się sztucznego naśnieżania. Badania prowadzone w Zakładzie Geomorfologii w Instytucie Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ w niżej położonych obszarach w Karpatach jednoznacznie wskazują, że wody z topniejącego sztucznego śniegu prowadzą do dużo intensywniejszej erozji niż w obszarach bez naśnieżania. Zestawiając to ze wstępnymi wynikami z Kasprowego Wierchu, można stwierdzić, że sztuczne naśnieżanie w Tatrach doprowadziłoby do bardzo poważnej degradacji środowiska łąk alpejskich zarówno pod względem erozji stoku, jak i zmian gatunkowych hal, na co we wcześniejszych badaniach wskazywali już pracownicy Tatrzańskiego Parku Narodowego - mówi Dawid Piątek.
I dodaje: - Środowisko łąk alpejskich jest w Polsce unikatowe zarówno pod względem przyrody ożywionej, jak i procesów przyrody nieożywionej, dlatego niezwykle ważna jest odpowiednia ochrona tych obszarów. Mam nadzieję, że prowadzone przeze mnie badania mogą się do tego przyczynić.
Badania w Tatrach realizowane są dzięki grantowi Narodowego Centrum Nauki (konkurs PRELUDIUM 19).
